Bizans İmparatorluğu : Sosyal Yaşamda Kadının Yeri

 

Kadınlar hakkında edindiğimiz bilgilerin çoğu saraylarda yaşayan soylu ve zengin ailelerin kızları ya da evlilik yoluyla soylu ailelere gelin giderek ünlenen kadınlarla ilgilidir.  Görsel kayıtlara baktığımızda ise Meryem tasvirleri, kiliselerde yaşamış azize tasvirleri ve imparatoriçelerin tasvirlerini bulunmuştur. Halk ve hizmetli kadınların tasvirlerini genellikle imparatoriçe için yapılmış duvar resimlerinin arkasında tasvir edilmiş şekilde ya da dini kompozisyonlu duvar resimlerinde kalabalık gruplar içinde tasvir edilmiştir (Nicol, 2001, s.2).

 

Kadınların Meslekleri

Din dışı konularda yazılmış kitapların minyatürlerindeki kadın tasvirlerinde kadınları yün eğirirken, tezgâhta dokuma yaparken, bahçe veya tarlada çalışırken, süt sağarken ve omuzlarında su taşırken gibi gündelik yaşamdan sahnelerle kadınlar betimlenmiştir. Bu betimlemelere baktığımızda Bizans İmparatorluğu'nda kadın mesleklerinin dokumacılık, tarımsal faaliyetler, pazar yerlerinde üretilen tarım ürünlerinin satıcılığı ve sağlıkla ilgili ebelik, doktorluk ve sütannelik gibi meslekler olduğunu görürüz.  Aynı zamanda yaşamını rahibe olarak manastırlarda sürdüren birçok kadınında varlığı bilinmektedir. Ayrıca fahişelikle eş tutulan aktrislik ve dansözlük ile cenaze törenlerindeki profesyonel ağıtçılık da kadınlar tarafından sürdürülmüş meslekler arasında yer almıştır. Büyük tarım arazileri ve çiftlikleri işleten Danielis gibi dul hanımların adlarına vergi kayıtlarında rastlanmıştır (Köroğlu, 2010, s.1).

Soylu Kadınlar

Her zaman revaşta olan kentte yaşayan ve zengin, soylu kadınlar olmuştur. Tarihçilerde sıradan halktan ve köylülerden bilgi vermeye gerek duymamışlar. Genellikle soylu  ve imparatoriçelerden söz etmişlerdir. Tarihçilerin anlattıkları imparatorlar veya imparatoriçeler, saray efratları, devlet yöneticileri, komutanlar ve kilise görevlileri olan rahip ve rahibeler olmuştur. Bizans imparatorluğunda öne çıkan kadınların en önemli örneklerinden İustinianianos’un karısı imparatoriçe Theodore, entelektüel prenses Anna Kommenna ve 8. yüzyılın sonunda yaşamış imparatoriçe olarak hüküm sürmüş olan imparatoriçe Eirene önemli örnekler olmuştur (Nicol, 2001, s.3).

 

Bizans İmparatorluğu'nda özellikle soylu ve zengin kesimden olan kadınlar çalışkan toplumsal bir yaşam sürdürmüştür. Yazar, kaligrafi, kitapsever, sanat hamisi ve manastır kurucusu olmuş ve siyasete de el attıkları görülmüştür. İmparatorların kızları ve kız kardeşleri, erkek kardeşlerinden daha az şımartılsalar da sadece imparatorların uzlaşmak istediği küçük hükümdarlarla evlenerek ülkeleri için yarar sağlamış. Buna rağmen kadınlar Konstantinopolis Patriği İoannes Khrysotomos gibi birçok muhafazakâr din adamarı Eski Ahit in görüşlerini  benimseyerek kadının erkeğe göre ikincil ve alt konumda olduğunu vurgulamış, imparatoriçeleri bile eleştirmiştir (Köroğlu, 2010, s.1).

Köy ve Kentlerdeki Kadınlar

Bizans imparatorluğunda kentte ve köylerde mütevazi bir hayat süren kadınların nasıl yaşadıkları hakkında çok az bilgiler vardır. Ancak kilise mahkemelerine hukuksal bir mesele için giden kadınların yaşam hikayelerine kilise azizlerinin kayıtlarından öğrenilebilmiştir. Büyük manastırlarda insanların sahip oldukları topraklarla ilgili arşiv belgeleri bulunurdu. Bu arşiv belgelerinden de halktan kişilerin yaşam hikayeleri hakkında bilgi alınmıştı. Bizans imparatorluğu'nda kişini kendi çabasıyla elde ettiklerine değil aileden gelenlere önem verilmiştir. İlk dönemlerde soyad ve aile adı önemsizken son dönemlerde aile birimin büyük bir önem taşıdığını, aileyi bir araya getiren bağlar olduğu ortaya koymuştur (Nicol, 2001, s.3).